Jaargang 18
Nummer 5 - mei 2020
Fred de Vries - Auteur

Autisme en Lithium?

Lithium is een stemmingsregelaar. Het wordt voorgeschreven bij de manische fase van een bipolaire stoornis, bij de preventie van manische en depressieve fases van een bipolaire stoornis, bij de preventie van recidiverende unipolaire depressieve episoden en soms (off label) bij clusterhoofdpijn. Hoe lithium werkt is nog steeds onduidelijk.

Nieuw onderzoek toont aan dat lithium het zichzelf herhalende gedrag (repetitive behaviors) kan verminderen bij muizen die het SHANK3 gen missen[1]. Dat gen wordt in verband gebracht met (het ontstaan van) autisme[2].

De resultaten geven aan dat lithium verder onderzoek verdient als behandeling voor sommige mensen die last hebben van autisme, zelfs wanneer de zo vervelende bijwerkingen van het medicijn mee worden gewogen. De belangrijkste bijwerkingen van lithium zijn (zeker in het begin) misselijkheid, braken en diarree. Daarna ontstaan concentratie- en geheugenstoornissen (vooral bij ouderen), tremor van handen, verhoging van talgproductie, acne en alopecia.

"Lithium is natuurlijk een nogal lastige, en zeker niet ideale behandeling", verzucht hoofdonderzoekster Gina Turrigiano. "Het is echt heel moeilijk om mensen een behandeling met lithium te geven die ze goed kunnen verdragen."

Maar als onderzoekers (eindelijk) begrijpen waarom lithium werkt, kan dat het begin zijn voor betere behandelingen, zo meent Gina Turrigano hoopvol.

Ongeveer een procent van de mensen met autisme heeft mutaties in het SHANK3-gen. Mutatie, duplicatie of zelfs afwezigheid van het gen kan ook leiden tot het Phelan-McDermid Syndroom (ofwel het 22q13.3 deletion syndrome), dat wordt gekenmerkt door een verstandelijke beperking, vertraagde spraak en -vaak- autisme.




Handboek PDD-NOS Column: mei 2020

Er zijn inderdaad al enige gevallen bekend van mensen die leiden aan de gevolgen van het Phelan-McDermid Syndroom, waarbij het toedienen van lithium de gedragsproblemen vermindert[3].

Bij het hiervoor genoemde onderzoek werd gebruik gemaakt van muizen die het SHANK3-gen ook missen[1]. Die muizen vertonen excessief verzorgingsgedrag. Ze bleven zichzelf maar schoonmaken en gedacht wordt dat dit gedrag overeenkomt met het obsessief, dwangmatig of repetitief gedrag bij mensen. Tot verbazing van de onderzoekers stopte toediening van lithium dit gedrag volledig.

Uiteraard is dit onderzoek slechts de eerste stap in een langdurig en tijdrovend onderzoekstraject. Het werkingsmechanisme van lithium is immers nog steeds onbekend en men kan daarom ook geen verklaring bedenken waarom het middel werkt.

Als je niet precies weet hoe het middel werkt kun je uiteraard ook geen voorspellingen doen voor welke aandoeningen het werkzaam zou kunnen zijn.

[1] Tatavarty et al: Autism-Associated Shank3 Is Essential for Homeostatic Compensation in Rodent V1 in Neuron : 2020. Zie hier.
[2] Johannessen et al: A 22q13.33 duplication harbouring the SHANK3 gene: does it cause neuropsychiatric disorders? in British Medical Journal Case Reports : 2019
[3] Serret et al: Lithium as a Rescue Therapy for Regression and Catatonia Features in Two SHANK3 Patients With Autism Spectrum Disorder: Case Reports in BMC Psychiatry : 2015. Zie hier.