Het eerste stukje van dit artikel zul je niet leuk vinden, maar het is even nodig. Onderzoekers hebben namelijk apen
'ontwikkeld' met mutaties in SHANK3, een van de belangrijkste genen die in verband worden gebracht met het ontstaan van
autisme. Ongeveer een procent van de mensen met autisme heeft mutaties in SHANK3. Mutatie of afwezigheid van het gen
kan ook leiden tot het Phelan-McDermid Syndroom (ofwel het
22q13.3 deletion syndrome), dat wordt gekenmerkt door een
verstandelijke beperking, vertraagde spraak en -vaak- autisme.
De eerste generatie van die apen vertoonde gedrag dat deed denken aan autisme[1]. Ze vertoonden ernstig zich voortdurend
herhalend gedrag and problemen met slapen, bewegen en sociale vaardigheden. Ook lieten hersenscans van deze makaken
dezelfde hersenactiviteit zien als die van mensen met autisme.
De resultaten, zo melden de onderzoekers trots, leverden het beste bewijs op dat apen een belangrijk model kunnen zijn
voor verder onderzoek naar autisme en het daaraan gerelateerde Phelan-McDermid Syndroom. De onderzoekers claimen dat apen
essentieel zijn voor het testen van behandelingen bij autisme omdat ze veel meer op mensen lijken - in hersenstructuur en
gedrag - dan muizen. Ja, dacht ik, weet je wie ook meer op mensen lijken? Mensen.
Het onderzoeksteam is nu bezig om een hele kolonie van autistische apen op te kweken. Ze zijn al toe aan de tweede generatie.
Het succes van het team bij het fokken van de tweede generatie is bijzonder indrukwekkend, zeggen diverse experts.
Al in 2014 slaagde het team er in om de SHANK3-mutatie te introduceren in eencellige apenembryo's. Ze injecteerden de
gemodificeerde embryo's in 26 vrouwelijke apen, waarvan er 12 zwanger werden. In 2015 werden vier mannelijke apen en een enkel
vrouwtje geboren, elk met een mutatie in SHANK3.
Handboek PDD-NOS Column: december 2021
De onderzoekers begonnen op eenjarige leeftijd het gedrag van de apen te observeren. De gemuteerde apen zijn meestal minder
actief dan die in de controlegroep, zo ontdekte het team. Ze hebben ook moeite met slapen: ze doen er langer over om in slaap
te vallen en worden vaker wakker. Slaapproblemen komen vaak voor bij mensen met autisme of aanverwante aandoeningen, zegt
een onderzoeker. Muizen zijn waardeloze modellen voor het vaststellen van slaapproblemen, vinden de onderzoekers, omdat ze elke
tien minuten wakker worden.
Net als autistische mensen vertonen ook de apen een serie repetitieve gedragingen. Sommige dieren draaien rond in hun kooien; anderen
bijten herhaaldelijk in de tralies van de kooi of likken hun vingers. De mutanten hebben ook de neiging geen contact te
maken met een andere aap die in hun kooi is geplaatst, wat duidt op sociale problemen. En ze vertonen leerstoornissen: ze waren
ofwel minder bedreven dan apen in de controlegroep in het doorgronden van een verandering in de regels voor het vinden van een
verborgen traktatie, ofwel ze voelden zich helemaal niet betrokken bij de taak.
Het zou ook interessant zijn, zo denken ze, om te weten of de apen epileptische aanvallen of zintuiglijke gevoeligheden hebben,
die veel voorkomen bij mensen met het Phelan-McDermid Syndroom.
Wat wel een belangrijk onderzoeksresultaat was, was dat het abnormale gedrag en hersenactiviteit duidelijk verminderd werd na
toediening van het antidepressivum fluoxetine, in ons land beter bekend als Prozac[3].
Natuurlijk hoop ik dat er zo snel mogelijk een perfecte behandelmethode wordt ontwikkeld om de gevolgen van autisme doelmatig
te bestrijden, maar toch heb ik hier een vervelend gevoel bij. Apen zijn net mensen. Toch?
[1] Zhou et al: Atypical behaviour and connectivity in SHANK3-mutant macaques in Nature : 2019
[2] Chen et al: Modeling Rett Syndrome Using TALEN-Edited MECP2 Mutant Cynomolgus Monkeys in Cell : 2017
[]3 Tu et al: CRISPR/Cas9-mediated disruption of SHANK3 in monkey leads to drug-treatable autism-like symptoms in Human Molecular Genetics : 2019
